Prof. Jacek Leociak: ZAPIS DOŚWIADCZENIA ZAGŁADY I „PERSPEKTYWA JUTRA”

Doświadczenie Zagłady można ująć w formule „zstępowania w otchłań”: od zamknięcia w gettach przez kolejne kręgi represji, przemocy, gwałtu, głodu, chorób, wycieńczenia, aż po krąg najniższy i ostateczny: masowe groby ofiar zbiorowych egzekucji na Wschodzie, które Patric Desbois nazywa Holocaust by Bullets oraz komory gazowe, krematoria i doły spaleniskowe. W tym kontekście rozważam pewne fragmenty wybranych świadectw Zagłady pisanych tam i wtedy. Szukam w tych zapisach czegoś, co można określić „perspektywą jutra”. Zastanawiam się, jak w czasie wyniszczenia Żydów, ogołoconym z przeszłości i przyszłości, zatopionym w otchłani ekstremalnego teraz, objawić się może horyzont „jutra”, rozumianego zarówno dosłownie — jako dzień następny, jak i metaforycznie — jako dalsza lub bliższa przyszłość. Jutro ówczesne to także nasze dzisiaj. Ówczesna przyszłość to nasza teraźniejszość, którą musimy dziś odczytać jako kolejny obrót zaklętego kręgu powtórzeń: od ludobójstwa do ludobójstwa, od Hitlera do Putina. Zbanalizowana aż do bólu fraza: „Nigdy więcej” staje się ponurym memento dla naszego pokolenia.